ಭಗ್ತಿ ಮಾರ್ಗ, ಭಕ್ತಿ ಮಾರ್ಗ!

ಆಕಾಶ ಇಲ್ಲಿ ಜಡಿಕುಟ್ಟಿ ಮಳೆ ಹೊಡೆಯುತ್ತಿರಬೇಕಾದರೆ ಕುಮಾರ ಪರ್ವತದ ಆಸುಪಾಸಿನ, ಕೊಡಗಿನ ಕಗ್ಗಾಡಮೂಲೆಯ ಭಗ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಗಿರಬಹುದು? ಜನದೂರ, ನಾಗರಿಕ ಸೌಕರ್ಯದೂರ, ಮಂಗಳೂರಿನಿಂದ ನಾವು ಜೀಪು ಒಯ್ದರೂ ಪ್ರಯಾಣಿಸಲು ಕನಿಷ್ಠ ನಾಲ್ಕೈದು ಗಂಟೆಯ ಶ್ರಮಪೂರ್ಣ ಸವಾರಿದೂರವಾಗಿ ಅಲ್ಲಿರುವ ಒಂದೆರಡೇ ಒಕ್ಕಲಿನ ಜೀವನ ಹೇಗಿರಬಹುದು? ಒಂದೆರಡು ದಿನಕ್ಕಾದರೂ ಅಲ್ಲುಳಿದು, ಮಾತಾಡಿ ಅನುಭವಿಸೋಣ ಎಂಬ ಅತಿರೇಕದ ಕುತೂಹಲ ಗೆಳೆಯ ನಿರೇನ್ ಜೈನಿಗೆ ಬಂತು. ನಾನು ಕಡಿಮೆಯಿಲ್ಲದ ಬೆಂಬಲ ಮತ್ತು ಜೊತೆಯನ್ನೂ ಕೊಟ್ಟೆ. ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಆರು ಗಂಟೆಗೆ ನಿರೇನ್ ಜೀಪಿನಲ್ಲಿ ನಾವಿಬ್ಬರೇ ಮಂಗಳೂರು ಬಿಟ್ಟು, ಕಲ್ಲಡ್ಕದ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಭವನದಲ್ಲಿ ಹೊಟ್ಟೆಪಾಡು ಮುಗಿಸಿದೆವು. ಬಿಟ್ಟೂ ಕುಟ್ಟೀ ಮಾಡುವ ಮಳೆಯಲ್ಲಿ ಪುತ್ತೂರು, ಸುಳ್ಯ, ಸಂಪಾಜೆ, ಮಡಿಕೇರಿ ಕಳೆದು ಸೋಮವಾರಪೇಟೆ ತಲಪುವಾಗ ನಾವು ಯೋಜನೆಯಿಂದ ಒಂದು ಗಂಟೆ ಹಿಂದೆ ಬಿದ್ದಿದ್ದೆವು.

ಮುಂದಾಗಿ ಕೇಳಿಕೊಂಡ ಪ್ರಕಾರ ಅಲ್ಲಿನ ಗೆಳೆಯ ಪ್ರತಾಪ್ ಕೊಟ್ಟ ಸಂಪರ್ಕ ವ್ಯಕ್ತಿ ಚೆಂಗಪ್ಪ, ಆಗಲೇ ಎರಡೆರಡು ಬಾರಿ ಚರವಾಣಿಸಿ ವಿಚಾರಿಸಿಕೊಂಡದ್ದಾಗಿತ್ತು. ಅವರು ನಮಗೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿಯಾಗಿ ನಿಯೋಜಿಸಿದ ಪ್ರವೀಣ್, ಇನ್ನು ನಾವು ಬರುವುದಿಲ್ಲವೆಂದು ಯೋಚಿಸಿ, ಬದಲಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಕ್ಕಿಳಿಯುವ ತುಸು ಮೊದಲಷ್ಟೇ ತಲಪಿದ್ದಕ್ಕೆ ಆತ ನಮ್ಮ ಜೀಪ್ ಏರಿಕೊಳ್ಳುವುದೂ ಆಗಿತ್ತು.

ಸ್ವಂತ ವಾಹನವಿದ್ದು, ಚಾಲನೆಯಲ್ಲೇ ಸಾಗಣಾವೃತ್ತಿ ನಿರತ ಪ್ರವೀಣರಿಗೆ ಆ ವಲಯದ ಮಾರ್ಗಜಾಲವೆಲ್ಲ ಚಿರಪರಿಚಿತ. ಅವರ ಸೂಚನೆಯಂತೆ ನಾವು ಶಾಂತಳ್ಳಿ ಮಾರ್ಗವಾಗಿ ಒಳ-ಒಳಮಾರ್ಗಗಳನ್ನು ದರ್ಶಿಸುತ್ತಾ ಇನ್ನು ಮುಂದಿಲ್ಲದ ಕೊನೆಗಳನ್ನು

ಕಾಣುತ್ತ ಹೊರಟೆವು. ಕೆಲವು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಮಾತಾಡಿಸುತ್ತಾ ಅವರ ಒತ್ತಾಯಪೂರ್ವಕ ಕಾಫಿ, ಚಾ ಕುಡಿಯುತ್ತಾ ಭಗ್ತಿಯ ದಾರಿಯನ್ನೂ ಕಂಡದ್ದಾಯ್ತು.

ಆದರೆ ಎಂಟೊಂಬತ್ತು ಕಿಮೀ ಉದ್ದದ ದಾರಿಯ ಕೊನೆಯ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಆನೆಯೂ ಹೂತು ಹೋಗುವ ಸ್ಥಿತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರವೀಣರಿಗೆ ಸ್ವಂತ ಅನುಭದಲ್ಲೇ ಹೇಳಲು ಸಾಕಷ್ಟಿತ್ತು. ಮತ್ತೆ ವಾತಾವರಣದ ವಿಪರೀತದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವಸಿದ್ಧತೆಯಿಲ್ಲದೆ ಮುಂದುವರಿದರೆ ಅಡ್ಡಬೀಳುವ ಮರಗಳ ಬಂಧಿಯಾಗುವ ಸಾಧ್ಯತೆ, ಹೊರಗಿನ ಸಹಾಯ ಬಯಸುವುದಾದರೆ ಎಲ್ಲಾ ಸಂಪರ್ಕವಲಯ ಮೀರಿರುವ ವಾಸ್ತವ, ಎಲ್ಲಕ್ಕೂ ಮಿಗಿಲಾಗಿ ಜೀಪಿರಲಿ ನಡೆದೂ ದಾಟಲಾಗದ ಸೇತುವೆಯೇ ಇಲ್ಲದ ಕೆಲವು ತೊರೆಗಳ ಅಪಾಯ ನಮ್ಮನ್ನು ಪೂರ್ಣ ನಿರುತ್ತೇಜನಗೊಳಿಸಿತು. ಹನಿಕಡಿಯದ ಮಳೆಯಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟೇರು, ಕಗ್ಗಾಡಿನ ಸುಮಾರು ಎರಡು ಕಿಮೀಗೇ ಭಗ್ತಿಯ ಭೇಟಿಗೆ ತಿಂಗಳಕಾಲದ ಭಡ್ತಿ ಕೊಟ್ಟು ಹಿಮ್ಮುಖರಾದೆವು.

ಹೆಚ್ಚೆಚ್ಚು ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟ ಮಾಲೆಗೆ ಸಂಪರ್ಕದ ಜಾಡುಗಳನ್ನು ಚಾಚುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡುತ್ತಲೇ ಇರುವ ಅದೇ ಒಳ-ಮಾರ್ಗ, ಅಂದರೆ ಸೂರ್ಲಬಿ, ಗರ್ವಾಲೆ, ಮಾದಾಪುರ ದಾರಿಯಲ್ಲೇ ಮುಂದುವರಿದೆವು. ಹಲವು ಕೆನ್ನೀರುಗಳ ಹರಹಿಗೆ ಹಸಿರು ಹೊದೆಸುವ ಕೆಲಸ ನಡೆದಿತ್ತು. ನೇಜಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸುವ, ನೆಡುವ ಮಂದಿಗಳನ್ನೂ ಹಡಿಲು ಬಿಟ್ಟರೂ ನೊಜೆಹುಲ್ಲು ಪಸರಿಸಿರುವ ಪುಟ್ಟ ಪುಟ್ಟ ಬಯಲುಗಳನ್ನೂ ಪಚ್ಚೆಗಂಬಳಿ ಹೊದ್ದ ಶಿಖರ ದೈತ್ಯರು ಸುತ್ತುವರಿದು ಕೂತು, ವಿರಾಮದಲ್ಲಿ ಮೋಡ ಉಸಿರಾಡುತ್ತ

ನೋಡುವ ಚಂದವನ್ನು ನಾವು ಮನದುಂಬಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಸಾಗಿದೆವು. ಒಂದೆರಡು ಕಡೆ ಗಾಳಿಯ ಸುಳಿಗೆ ಸಿಕ್ಕು ಧರೆಗೊರಗಿದ ಮರಗಳ ಜಾಲದಲ್ಲಿ ಸಾಲೋ ಸಾಲು ವಿದ್ಯುತ್ ಕಂಬಗಳು ಅಕರಾಳ ವಿಕರಾಳವಾಗಿ ಮುರಿದು ಬಿದ್ದು, `ಜೀವಬಳ್ಳಿ’ಯನ್ನೀಡಾಡಿದ್ದು ನಮಗೆ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಸತ್ಯದ ಎದುರು ನಾಗರಿಕತೆಯ ಚಡಪಡಿಕೆಯನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ

ಸಾರುವಂತಿತ್ತು. ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಮಿನಿಟುಗಳ ಲೆಕ್ಕದಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯುತ್ ವೈಫಲ್ಯವಾದರೂ ಇನ್ನಿಲ್ಲದಂತೆ ಶಾಪಹಾಕುತ್ತೇವೆ. ಆದರೆ ಇಲ್ಲಿ ವಾರಗಟ್ಟಳೆ ಅವನ್ನು ನಿರ್ವಿಕಾರವಾಗಿ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವ ಮಂದಿಯನ್ನು ಕಾಣುವಾಗ ನಮಗೆ ಸ್ವಂತದ ಬಗ್ಗೆ ನಾಚಿಕೆ, ಅಲ್ಲಿನ ಜನಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸಾನುಕಂಪದ ಮೆಚ್ಚುಗೆ, ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ತಾರತಮ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ ರೋಷ ಪಾತ್ರೆ ಮೀರಿ ಹರಿಯುತ್ತದೆ.

ಕುಮಾರಧಾರಾ ನದಿಗಾಗಿ (ಮುಂದುವರಿದಂತೆ ನಮ್ಮದೇ ನೇತ್ರಾವತಿಯೂ ಸರಿ) ಗಗನಕ್ಕೆ ತೆರೆದಿಟ್ಟ ಆಲಿಕೆ - ಬಹುಮುಖ್ಯ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶ, ಈ ವಲಯ. ಮನುಷ್ಯನ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪವಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಬಹುತೇಕ ಇಲ್ಲಿನ ಪ್ರತಿ ಚರಂಡಿ, ತೋಡು, ಝರಿ, ಜಲಪಾತ, ತೊರೆ, ಹೊಳೆ ಬೆಳ್ಳಿಬೆಳಕಾಗಿ, ಅಬ್ಬರದ ಸಮೂಹಗಾನವಾಗಿ ಮೆರೆಯುವುದನ್ನು ನೋಡುವ ಭಾಗ್ಯ ಮಳೆಗಾಲಕ್ಕೇ

ಮೀಸಲು. ಅದರಲ್ಲೂ ಮೇದುರ ಹೊಳೆಯ ಬಲುದೀರ್ಘ ಝರಿಪಾತ್ರೆ ನಿರುಕಿಸುತ್ತ ನಿಂತರೆ ಹೊತ್ತು ಹೋಗುವುದೇ ತಿಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ.

ನಿರೀಕ್ಷೆಗಳ ಒತ್ತಡದಲ್ಲಿ, ಕಾಲನಿರ್ಬಂಧದಲ್ಲಿ ನಾವು ಮುಂದುವರಿದು ಮಾದಾಪುರವನ್ನು ಸೇರಿ ಪ್ರವೀಣರನ್ನು ಬೀಳ್ಕೊಂಡು ಮಡಿಕೇರಿ ದಾರಿ ಹಿಡಿದೆವು. ಮಡಿಕೇರಿಯಲ್ಲಿ ಸಣ್ಣ ಕಾಫಿ ತಿಂಡಿಯ ಭ್ರಮೆಯಲ್ಲಿ, ಬಾಲ್ಯದ ನೆನಪಿಗೆ ಹೊಳಪು ಕೊಡುವ ಉತ್ಸಾಹದಲ್ಲಿ ರಾಜಾಸೀಟಿನತ್ತ ಹೋದೆವು. ಹಸಿರುಗಂಬಳಿಯ ನಡುವಣ ಗಾಂಧಿಮಂಟಪ, ಮುಂದುವರಿದಂತೆ ಸುಂದರ ಉದ್ಯಾನವನದಾಚಿನ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿ ಹಳೆಗಾಲದ ಪುಟ್ಟ ಮಂಟಪ – ರಾಜಾಸೀಟ್. ಮುಂದೆ ದಿಟ್ಟಿಯನ್ನಷ್ಟೇ ಅಟ್ಟಿ ದಿಗಂತ

ಮುಟ್ಟುವ ಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನು ಹರಿಬಿಡುವ ಮಡಿಕೇರಿಯ ಏಕಮಾತ್ರ ಆಕರ್ಷಣೆ ಕೇಂದ್ರ ಆ ವಲಯ. ನನಗೆ ಆಘಾತವಾಯ್ತು. ಗಾಂಧಿಮಂಟಪದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಸೌಂದರ್ಯದ ಕಲ್ಪನೆಯಿಲ್ಲದ ಶಾಲಾ ಕಟ್ಟಡಗಳು ಹಬ್ಬಿದ್ದವು, ಮುನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಎಣ್ಣೆಮಡ್ಡಿ ಗೊಸರಿನ ಕಾರ್ಯಾಗಾರವೋ ವಾಹನ ತಂಗುದಾಣವೋ ಹರಕು ಕಬ್ಬಿಣ ಬೇಲಿ ಸಹಿತ ವ್ಯಾಪಿಸಿತ್ತು – ಹೇ ರಾಮ್! ಮುಂದುವರಿದಂತೆ ಚಿರಿಪಿರಿ ಮಳೆಗೂ ಅಂಜದಂತೆ ಅಸಂಖ್ಯ ಪ್ರವಾಸೀ ವಾಹನಗಳು, ಜನಜಾತ್ರೆ ನೋಡುತ್ತಲೇ ನಾವು ಹೆದರಿ ನನ್ನ ನೆನಪಿನ ಗೌಳಿಬೀದಿಯತ್ತ ಮುಂದುವರಿದೆವು. ಅಲ್ಲಿನೊಂದು `ದೊಡ್ಡ ಹೋಟೆಲ್’ಗೆ ನುಗ್ಗಿದೆವು. ಮತ್ತೆ ತಪ್ಪುದಂಡವೋ ಎಂಬಂತೆ ಭಾರೀ ಬಿಲ್ಲನ್ನೇ ಎತ್ತಬೇಕಾಯ್ತು! (ಒಂದು ನೀರುಳ್ಳಿ ಪಕೋಡ, ಎರಡು ಕಾಫಿಗೆ ರೂ ನೂರಾ ಅರವತ್ತೆಂಟು!)

ನಮ್ಮ ಈ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಅನುಸಂಧಾನದಲ್ಲಿ ಸಹಕರಿಸಿದ ಹಳೆಯ ನಕ್ಷೆ - ಸಂಪಾಜೆಯ ತಪ್ಪಲಿನಲ್ಲೂ ಭಗ್ತಿಯಂತೇ ಇನ್ನೊಂದು ಕಗ್ಗಾಡಮೂಲೆ, ಕೆಲವೇ ಒಕ್ಕಲುಗಳ ನೆಲೆಯೆಂಬಂತೆ `ಅರೇಕಲ್ಲು’ ಎಂಬ ಜಾಗವನ್ನು ಕಾಣಿಸಿತ್ತು. ನಾವು ಸಂಪಾಜೆ ದಾಟುವಾಗ ಬಲಕ್ಕೆ ಅರೆಕಲ್ಲು ಮಾರ್ಗಸೂಚಿ ಕಾಣಿಸಿದಾಗ, ದಿನದ ಬೆಳಕು ಉಳಿದ ಧೈರ್ಯದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಯೋಚನೆಯಿಂದ ಅತ್ತ ಹೊರಳಿದೆವು. ರಬ್ಬರ್ ತೋಟ ಮತ್ತೆ ಕಾಡಾನೆಗಳ ವಿಹಾರಸ್ಥಳವೆನ್ನುವಂತೆ ಹೆದರಿಸುವ ಶುದ್ಧ ಕಾಡಿನ ನಡುವೆ ಆರೇ (ಕಿಲೋ)ಕಲ್ಲುಗಳ ಅಂತರದಲ್ಲಿ ದಾರಿ ಮುಗಿದಿತ್ತು. ಮರೆಯಲ್ಲಿ ಆಚೆ ದೇವಾಲಯ, ಈಚೆ ಶಾಲೆ ಬೋರ್ಡಿತ್ತು. 

ಕಾಣುವಂತೆ ಒಂದು ಕಛೇರಿ, ಎರಡು ಮನೆಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ಹಳೇ ಕೃಷಿಭೂಮಿಯಾಗಿಯೇ ಅರೇಕಲ್ಲು ಮೆರೆದಿತ್ತು; ನಮ್ಮ ನಿರೀಕ್ಷೆ ಹುಸಿಯಾಗಿತ್ತು. ಮುಂದೆ ಹುಡುಕಾಟಕ್ಕೆ ಅನುಕೂಲವಾಗುವಷ್ಟು ದಿನದ ಬೆಳಕೂ ಉಳಿದಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೂ ಸಿಕ್ಕ ಒಂದೆರಡು ಹಳ್ಳಿಗರೊಡನೆ ಮಾತುಕತೆ ಬೆಳೆಸಿದೆವು. ಆಗ “ಅಯ್ಯೋ ಇದು ಸುಮಾರು ಮೂರುದಶಕಗಳ ಹಿಂದೆ ನಾನು ಬೈಕಿನ ತಂಡ ಕಟ್ಟಿ ಕಾಡು ನುಗ್ಗಲು ಬಂದ ಜಾಡಲ್ಲವೇ?” ಎಂದು ಉದ್ಗರಿಸುವಂತಾಯ್ತು. ಹೌದು, ಅಂದು ಏಳೆಂಟು ಬೈಕುಗಳಲ್ಲಿ ಅಂದರೆ, ಹದಿನೈದಿಪ್ಪತ್ತು ಮಂದಿ ಇದೇ ಸಂಪಾಜೆಗೆ ದಾಳಿಯಿಟ್ಟಿದ್ದೆವು. ನಮ್ಮ ಬರೋಣವನ್ನು ತಿಳಿದ ಹಿರಿಯ ಮಿತ್ರ ದೇವೀಪ್ರಸಾದ್ ಬಹಳ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಬೆಳಗ್ಗಿನ ಉಪಾಹಾರಕ್ಕೆ ನಮ್ಮನ್ನೊಪ್ಪಿಸಿ, ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಹೊತ್ತಿಗಾಗುವಷ್ಟನ್ನು ರುಚಿಕಟ್ಟಾಗಿ ತಿನ್ನಿಸಿ ಕಳಿಸಿದ್ದರು. ಮುಂದುವರಿದು ಮುಚ್ಚಿಹೋದ ಕಾಡದಾರಿಯನ್ನು ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸುತ್ತ ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯ ಸೇರಬೇಕೆಂಬ ನಮ್ಮ ಹಂಬಲವನ್ನು, ಬಿದಿರಮುಳ್ಳುಗಳ ಆಘಾತದಲ್ಲಿ ಸರಣಿ ಪಂಚೇರ್ ಅನುಭವಿಸಿ ಕೈಬಿಡಬೇಕಾಯ್ತು.

ಆದರೆ ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಇರವನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಬಂದ ಕಿರಿಯ ಗೆಳೆಯ ಲೈನ್ಕಜೆ ರಾಮಚಂದ್ರ ಮತ್ತೆ ನನ್ನ ಕುಟುಂಬ-ಸ್ನೇಹಿತರೇ ಆದ ಅವರ ತಂದೆ ಸಿದ್ಧಿ ಗಣಪತಿ ಭಟ್ಟರ ಆತಿಥ್ಯದ ಸುಳಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಬಿದ್ದೆವು. ಅವರು ಪ್ರಾಥಮಿಕವಾಗಿ ಕೊಟ್ಟ ಕಡುಬಿನ ಉಪಚಾರ, ಚೇತರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಮುನ್ನ ಹೊರಿಸಿದ ಊಟದ ಹೊರೆಯನ್ನೆಲ್ಲ ಹೊಟ್ಟೆಗೆ ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಮರಳಿದ್ದು ಮರೆಯಲುಂಟೇ?  ಇಂದು ಗಣಪತಿ ಭಟ್ಟರು ಇಹದಲ್ಲಿಲ್ಲ, ರಾಮಚಂದ್ರ ಊರಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಆದರೂ ಪರಿಚಯದ ಎಳೆ ಸಿಕ್ಕರೆ ಉಳಿದ ಆ ಮನೆಯವರಾದರೂ ಆತಿಥ್ಯ (ಊಟ, ವಾಸ) ಹೇರಿಯಾರೆಂಬ ಭಯದಲ್ಲಿ ಔಪಚಾರಿಕ ಭೇಟಿಯ ಯೋಚನೆ ಬಿಟ್ಟೆವು. ಆದರೆ ನಿರೇನ್ ನೆನಪನ್ನು ಕೆಣಕಿದ ಇನ್ನೊಂದು ಎಳೆಯನ್ನು ದರ್ಶಿಸದೇ ನಡೆಯುವುದು ನಮ್ಮಿಂದಾಗಲಿಲ್ಲ.

ಕಗ್ಗಾಡಿನ ಮೂಲೆಗಳೊಡನೆ ನಮಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಲ್ಪಿಸಲಾಗುವ ಜನಜೀವನ (ಆದಿವಾಸಿಗಳು ಎಂಬ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ) ಮಲೆಕುಡಿಯರದು. ಹಾಗೇ ಅರೇಕಲ್ಲಿನ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕ ಬಾಲಕೃಷ್ಣರ ಬಳಿ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಬಲಕೊಳ್ಳದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿದ ಹಳತಾದರೂ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ಮನೆ ಬಗ್ಗೆ ವಿಚಾರಿಸಿದೆವು. “ಓ ಅದು ಪುತ್ತೂರಿನ ಪೀಡಿದು” ಎಂದು ತೀರಾ ಆತ್ಮೀಯ ಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದರು. ಪುತ್ತೂರಿನವರೇ ಆದ ನಿರೇನ್ ಕೂಡಲೇ “ಅಂದ್ರೇ ಫಿಲೊಮಿನಾ ಕಾಲೇಜಿನ….” ಎಂದು ಮುಂದುವರಿಸುವುದರೊಳಗೆ ಅತ್ತಣಿಂದ ಅನುಮೋದನೆಯೂ ಅವರ ಈಚಿನ ಸಂಕಟಗಳ ಹೆಚ್ಚಿನ ವಿವರಗಳೂ ಹರಿಯತೊಡಗಿದುವು. ನನಗೆ ಅವರ ಹೆಸರು, ಪರಿಚಯವೇನೂ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ನಿರೇನ್ ಅವರ ದಂತಕಥೆಯಂಥ ಖ್ಯಾತಿಯನ್ನು ತನ್ನ ತಂದೆಯಿಂದ ತುಂಬ ಕೇಳಿದ್ದರು, ಬೆರಗುಗಣ್ಣಿನ ಬಾಲನಾಗಿ ಹಲವು ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ದೂರದಿಂದಲೇ ನೋಡಿದ್ದರು. ಅವರನ್ನಿಲ್ಲಿ ಕಾಣುವ, ಅದೂ ತೀರಾ ಬಳಲಿದ್ದಾರೆಂದು ತಿಳಿದಾಗ ಎರಡು ಸಮಾಧಾನದ ಮಾತಾಡಿ ಹೋಗುವ ನಿರ್ಧಾರದಲ್ಲಿ ನಮಗೆ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯಗಳಿರಲಿಲ್ಲ. ನಮಗೆ ಅಯಾಚಿತವಾಗಿ, ಮೇಷ್ಟ್ರ ನೆರೆಹೊರೆಯ ವಾಸಣ್ಣ

ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿಯಾದರು. 

ಸುಮಾರು ಅರ್ಧ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ, ಅಂದರೆ ಜೇಡ್ಲ ಎಂಬ ಜಾಗದಲ್ಲಿ, ಎಡದ ಮಣ್ಣ ದಾರಿಗೆ ಹೊರಳಿ, ನೂರಡಿಗೇ ಸಿಕ್ಕ ಭಾರೀ ದನದ ಕೊಟ್ಟಿಗೆಯ ಒತ್ತಿನ ಉರುಬಲಿನ ಹೊರಗೇ ಜೀಪಿಳಿದೆವು. ಒಳಗೆ ಮಾಮೂಲೀ ಅಡಿಕೆ ಬೆಳೆಗಾರರಂತೆ ಮಳೆಗಾಲದ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಅಂಗಳವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಎಚ್ಚರ ಕಾಣಲಿಲ್ಲ. ನೀರು ನಿಂತು, ಹುಲ್ಲು ಕೆಸರು ತುಂಬಿತ್ತು. ತಚಪಚ ಮಾಡಿ, ಎತ್ತರಿಸಿ ಕಟ್ಟಿದ ಮನೆಯ ಮೆಟ್ಟಿಲೇರಿದೆವು. ಒತ್ತುತ್ತಿದ್ದ ಕತ್ತಲಿನಲ್ಲೂ ಎದುರು ಬಾಗಿಲಿಗೆ ಅಥವಾ ಕಿಟಕಿಯ ಕನ್ನಡಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಣುವಂತೆ ಒಳಗೂ ವಿದ್ಯುತ್ ಬೆಳಕು ಇರಲಿಲ್ಲ. ಅಲ್ಲೆಲ್ಲ ಮಾಮೂಲೆನಿಸಿದ ಮಳೆಗಾಲದ ಕಡಿತವಿದ್ದಿರಬಹುದು. ನಾವು ಮಾಡಿನ ದಂಬೆಯಡಿಗಿಟ್ಟ ಅಂಡೆಯಿಂದ ಕಾಲಿಗಷ್ಟು ನೀರು ಚೇಪಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದಂತೆ, ವಾಸಣ್ಣ “ಅಣ್ಣೇರ”ನ್ನು ಕರೆದು ಬಾಗಿಲು ತೆರೆಸಿದ್ದರು. ಟಾರ್ಚ್ ಬೆಳಗಿದ ಹುಡುಗನೊಬ್ಬ ನಮ್ಮನ್ನು ಒಳಕೋಣೆಗೇ ಒಯ್ದ. ಅಲ್ಲಿ ಸೌರವಿದ್ಯುತ್ತಿನ ಮಂಕು ದೀಪದಡಿಯಲ್ಲಿ, ಮಂಚದ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತಿದ್ದ ಸುಮಾರು ಎಂಬತ್ತೆರಡರ ಹರಯ ಮತ್ತು ಬಳಲಿಕೆಯಲ್ಲೂ ನೇರ ನಿಲುವಿನ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ನಾವು ನಮಸ್ಕಾರ ಹೇಳಿ ಪ್ರವರ ಒಪ್ಪಿಸಿದೆವು.

“ಪುತ್ತೂರಿನ ವಿ.ಕೆ. ಜೈನರ ಮಗ - ನಿರೇನ್ ಜೈನ್…” ಪೂರ್ಣಗೊಳ್ಳುವ ಮೊದಲು ಅವರು ಮುಂದುವರಿಸಿದರು, “ಹೋ ಪುತ್ತೂರಿನ ಖ್ಯಾತ ಉದ್ಯಮಿ. ತುಂಬ ಹೊಸ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಜೈನ್ ಭವನ್ ಕಟ್ಟಿಸಿ, ಸುಲಭ ಬಾಡಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕಕ್ಕೆ ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸಿ, ಸಮಾಜಕ್ಕೆ ದೊಡ್ಡ ಉಪಕಾರ ಮಾಡಿದವರು. ಸಂತೋಷವಾಯ್ತು.” “ಹೌದು, ನಾನೇ ಅದರ ಡಿಸೈನರ್, ವೃತ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಆರ್ಕಿಟೆಕ್ಟ್, ಮಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದ್ದೇನೆ” ನಿರೇನ್ ಮಾತು ಮುಗಿಸಿದರು. ಕೂಡಲೇ ಅವರು ಎರಡೂ ಕೈಗಳನ್ನು ಹಿಗ್ಗಿಸಿ ಮೇಲೆತ್ತಿ, “ಭಾರೀ ವಿಮಾನದಂತೆ ಇದೆ, ಹೊಸ ನಮೂನೆ! ಅಂಥ ವೆಂಟಿಲೇಶನ್, ಸ್ಥಳಾವಕಾಶ, ಅನುಕೂಲಗಳೆಲ್ಲ ನಾನು ಬೇರೆಲ್ಲೂ ಕಂಡಿಲ್ಲ. ಸರಳ ಆದರೆ ಅಗತ್ಯಕ್ಕೆ ಬೇಕಾದಂತೆಯೇ ಇದೆ. ನಿಮ್ಮನ್ನು ಕಂಡು ಭಾರೀ ಕುಶಿಯಾಯ್ತು.”

ಸರದಿಯಲ್ಲಿ ನಾನು ಅತ್ರಿ ಪುಸ್ತಕ ಮಳಿಗೆಯ ಪರಿಚಯ ಹೇಳಿಕೊಂಡೆ, “ಗೊತ್ತು ಗೊತ್ತು.” ಮುಂದುವರಿದು, ಪುತ್ತೂರಿನ ನನ್ನಜ್ಜನ ಪರಿಚಯ ಹೇಳಿಕೊಂಡೆ. “ಸಂತೋಷ, ಅವರ ಕುಟುಂಬವೆಲ್ಲ ಖ್ಯಾತ ಕೃಷಿಕರು, ಸಂಟ್ಯಾರು ಬಳಿ ಇದ್ದಾರೆ, ಗೊತ್ತು, ಗೊತ್ತು” ಎಂದೇ ಮುಗಿಸಿದರು. ಕೊನೆಯದಾಗಿ ಎಂಬಂತೆ ನನ್ನ ತಂದೆಯ ಹೆಸರು ಹೇಳಿದೆ. ಕೂಡಲೇ ಅವರ ಮುಖ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಅರಳಿತು. ಎರಡೂ ಕೈಗಳನ್ನು ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಮುಗಿದು ಹಿಡಿದು “ಓಓ ನನ್ನ ಗುರುಗಳು, ಅಲೋಶಿಯಸ್ ಕಾಲೇಜಿನ ಅಧ್ಯಾಪಕರು, ಅಲ್ಲಿಗೆ ಎನ್ಸಿಸಿ ತಂದವರು, ಕಡು ಶಿಸ್ತುಗಾರ, ಆದರೂ ಹುಡುಗರ ಗೌರವ ಎಲ್ಲರ ಮೆಚ್ಚುಗೆ ಗಳಿಸಿದವರು...” ಓತಪ್ರೋತ ಐದು ಮಿನಿಟು ಕೊಂಡಾಡಿ “…ಇದು ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿ ನಾನು ಹೇಳಬಹುದಾದ ತಿಳಿದ ಜಿ.ಟಿ ನಾರಾಯಣರಾಯರ ಪರಿಚಯ” ಎಂದು ಮುಗಿಸಿದಾಗ ನಾವಿಬ್ಬರೂ ಸಂಕೋಚದಲ್ಲಿ ಮುದುರಿದ್ದೆವು. ನಾವು ನೋಡಬಂದವರಾದರೂ ಬರಿಯ ತಾಪೇದಾರಿ ಮನುಷ್ಯನೇ?

ಪುತ್ತೂರು ಫಿಲೊಮಿನಾ ಕಾಲೇಜಿನ ಎನ್ಸಿಸಿ ಅಧಿಕಾರಿ - ಮೇಜರ್ ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯ, ನಿವೃತ್ತ ದೈಹಿಕ ಶಿಕ್ಷಕರು (ಪೀಡೀ) - ಇದು ಅವರ ಸರಳ ಪರಿಚಯ. ಆದರೆ ಕಾಲೇಜು ಆರಂಭವಾದಾಗಿನಿಂದ (೧೯೫೮) ಅವಿರತ ಮೂವತ್ನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳ ಉದ್ದಕ್ಕೆ ವಿ ಅಂದರೆ, ೧೯೯೨ರ ನಿವೃತ್ತಿಯವರೆಗೆ, ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ದೈಹಿಕ ಮತ್ತು ಕ್ರೀಡಾ ಉನ್ನತಿಗೆ ಅಕ್ಷರಶಃ ತನು, ಮನ, ಧನ ಹೂಡಿದ ವ್ಯಕ್ತಿ ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯ, ಎಂದರೆ ಯಾರೂ ಅತಿಶಯೋಕ್ತಿ ಎನ್ನಲಾರರು. ಬುಲ್ಡೋಜರ್ ಹೆಸರಿನ ಕಾಗುಣಿತವೂ ತಿಳಿಯದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕಾಲೇಜೆದುರಿನ ಗುಡ್ಡೆಯನ್ನು ಕಡಿದು ಪಕ್ಕಾ ಮೈದಾನ ಮಾಡಿಸುವಲ್ಲಿಂದ, ಅಂದಿನ ಮೈಸೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದ ಬಹುತೇಕ ಓಟ, ಹಾಕಿ, ಕಬಡ್ಡಿಯೇ ಮೊದಲಾದ ಕ್ರೀಡಾ ಸ್ಪರ್ಧೆಗಳಲ್ಲಿ ನೂರಕ್ಕೂ ಮಿಕ್ಕು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಲೇಜನ್ನು ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಮಿಕ್ಕು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳನ್ನು ಮೆರೆಸಿದವರು ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯ. ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳನ್ನು ವಿಶೇಷ ತಯಾರಿಗೊಳಪಡಿಸುವ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ನಾಲ್ಕು ಗಂಟೆಗೇ ಸ್ವತಃ ಮನೆಯಿಂದ ಸೈಕಲ್ಲೇರಿ ಮೈದಾನಕ್ಕೆ ಬಂದು ಉತ್ತೇಜಿಸುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ತನ್ನ ಮನೆಯಿಂದಲೇ ಹಾಲು ತಂದು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಕುಡಿಸಿ, ಯಾವ ಅನುದಾನಗಳ ದಾರಿ ಕಾಯದೆ ಅಗತ್ಯವಿದ್ದಂತೆ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಮೊಟ್ಟೆ, ಹಣ್ಣು ತಿನ್ನಿಸಿ ಗಟ್ಟಿ ಮಾಡಿದವರೇ ಇವರು. ಸಂಸ್ಥೆಗಳೆಂದರೆ ಕಟ್ಟಡ, ಸವಲತ್ತುಗಳಲ್ಲ, ಅವಕ್ಕೆ ಜೀವದುಂಬುವ ವ್ಯಕ್ತಿ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಸಾರ್ಥಕಗೊಳಿಸಿ, ಆ ಕಾಲದ ಕ್ರೀಡಾವಲಯದಲ್ಲಿ ಪುಟ್ಟೂರಿನ ಮಿತಿ ಹರಿದು ಉಜ್ವಲವಾಗಿ ಬೆಳಗಿದ ಹೆಸರು ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯ. ಅಂಥವರು ಈ  ವೃದ್ಧಾಪ್ಯ ಮತ್ತು ದೈಹಿಕ ಬಳಲಿಕೆಯಲ್ಲಿ, ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಕಾಣುವಂತೆ ಅಸಹಾಯಕ ಒಬ್ಬಂಟಿಯಂತೆ ಈ ಕಾಡಮೂಲೆಯಲ್ಲಿ? ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯನವರ ಮಾತಿನಲ್ಲೇ ತಿಳಿದು ಬಂದಂತೆ…

ಸುಮಾರು ನೂರಾನಲ್ವತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯನವರ ಅಜ್ಜ ಕೊಂಡು, ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಕೃಷಿ ರೂಢಿಸಿದ ನೆಲವಿದು. ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯನವರು ಅದನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿದ ತಾರುಣ್ಯದ ದಿನಗಳಲ್ಲೂ ಈ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಕೃಷಿ (ಅಡಿಕೆ, ತೆಂಗು, ಬಾಳೆ, ಬತ್ತ), ಪೂರಕವಾಗಿ ಜಾನುವಾರು ಸಾಕಣೆ ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಲಾಭದಾಯಕ ವೃತ್ತಿಯೇನೂ ಆಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಕಾಲೇಜಿನ ವೃತ್ತಿಯೊಡನೆ ಸ್ವಂತ ನೆಲದ ಆಡಳಿತವೂ ಇವರ ಕೈಗೆ ಬಂದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕರ್ತವ್ಯಪ್ರಜ್ಞೆಯೊಂದರಿಂದಲೇ ಎರಡನ್ನೂ ನಿಷ್ಠಾಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಡೆಸಿದ್ದು ಇವರ ಸಾಧನೆ. ಇವರು ಮದುವೆ, ಸಂಸಾರದ ದಾರಿ ಸವೆಸಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಇವರಲ್ಲಿದ್ದ ವೃತ್ತಿ, ಸೊತ್ತನ್ನು ಎಂದೂ ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ. ಜಾನುವಾರು ಸಂಪತ್ತು ಇಪ್ಪತ್ತು ಮೂವತ್ತಿದ್ದದ್ದು ಎಂಬತ್ತೈದರವರೆಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿದ್ದಿತ್ತಂತೆ. ಹಾಗೆಂದು ಗಂಡು, ಮುದಿ, ಗೊಡ್ಡೆಂದು ಯಾವುದನ್ನೂ ಇವರು ಮಾರಿದವರಲ್ಲ. ಅವುಗಳ ಪರೋಕ್ಷ ಲಾಭ – ಗೊಬ್ಬರಕ್ಕಷ್ಟೇ ತೃಪ್ತರಾಗಿಯೂ ಉಳಿಸಿಕೊಂಡರು. ಆ ಪ್ರಭಾವದಲ್ಲಿ ಇವರ ತೋಟ  ಈ ವಲಯದ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಅಡಿಕೆ ಇಳುವರಿಯ ದಾಖಲೆಗಳನ್ನು ಸರಿಗಟ್ಟಿದ್ದೂ ಇತ್ತಂತೆ. ಕಾಲಾನುಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಬಯಲು ಒಕ್ಕಲ ವಶವಾಗಿ, ಅಡಿಕೆಗೆ ಹಳದಿ ರೋಗ ಬಡಿದು, ಉಳಿಕೆಗೆ ಆನೆ ನುಗ್ಗಿ, ಕೊಟ್ಟಿಗೆ ಮತ್ತು ಜಾನುವಾರು ಹಿತವಂಚಕರಿಂದ ಬಳಲಿ “ಇವತ್ತು ನನ್ನ ಕೃಷಿ ಆದಾಯ ದೊಡ್ಡ ಸೊನ್ನೆ” ಎಂದು ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯನವರು ಎರಡೆರಡು ಬಾರಿ ವಿಷಾದಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಹೇಳಿಕೊಂಡರು.

ತೊಂಬತ್ತೆಂಟರ ಹರಯ, ಅಂದರೆ ಕಳೆದ ವರ್ಷ ತೀರಿಹೋಗುವವರೆಗೂ ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯನವರಿಗೆ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಜೊತೆಗೊಟ್ಟ ಜೀವ ಅವರ ತಾಯಿ! ಅನಂತರ ಒಂದು ಲೆಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಕಾಡಿದ ಖಿನ್ನತೆ ಇವರು ಮನೆಯೊಳಗೇ ಕುಸಿದು ದೈಹಿಕ ಆಘಾತಕ್ಕೂ ಕಾರಣವಾಯಿತಂತೆ. ಆಗ ಇವರು ನಿಷ್ಕಾಮವಾಗಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ಮೇಲೆ ಹೂಡಿದ್ದ `ಪ್ರೀತಿ ಸಂಪತ್ತು’ ಅಪೂರ್ವವಾಗಿ ಒದಗಿಬಂದಿತ್ತು. ಮಂಗಳೂರಿನ ಮೂರು ತಿಂಗಳ ಮತ್ತೆ ಪುತ್ತೂರಿನ ಎರಡು ತಿಂಗಳ ಆಸ್ಪತ್ರೆವಾಸವಲ್ಲದೆ, ಉತ್ತರೋತ್ತರವಾಗಿಯೂ ನಗರವಾಸವನ್ನೇ ಒದಗಿಸುವ ಮಟ್ಟಕ್ಕೂ ಅದು ವಿಸ್ತರಿಸಿತ್ತಂತೆ. ಇವರು ಆಸ್ಪತ್ರೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಮಂಗಳೂರಿನ ಯಾವುದೋ ಕ್ರೀಡಾಕೂಟಕ್ಕೆ ಬಂದಿದ್ದ ಪಿ.ಟಿ. ಉಷಾ ಕೂಡಾ ಇವರ ಕ್ರೀಡಾ/ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಪ್ರೀತಿಯ ಖ್ಯಾತಿಗೆ ಸೋತು, ಆಸ್ಪತ್ರೆಗೆ ಭೇಟಿಕೊಟ್ಟು ಸಹಾಯ ಹಸ್ತ ಚಾಚಿದ್ದರಂತೆ. ಆದರೆ ಸ್ವಾಭಿಮಾನೀ ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯನವರು ಗದಗದ ಒಬ್ಬ ತರುಣನನ್ನಷ್ಟೇ ಸಹಾಯಕ್ಕಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಮೂಲನೆಲೆಗೇ ಮರಳಿದ್ದರು. ಅದರ ಮೇಲೆ ಅವರ ಸೇವೆಗೆ ನಾವು, ನಮ್ಮನ್ನೊಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡದ್ದು ಕೇವಲ ಮಾತಿನ ಅಲಂಕಾರವಾದದ್ದು ಆಶ್ಚರ್ಯವೇನಲ್ಲ.

ಐದಾರು ದಿನಗಳ ಹಿಂದಷ್ಟೇ ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯನವರು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದದ್ದರಿಂದ ನಮಗೆ ಅವರ ದರ್ಶನಭಾಗ್ಯ ಒದಗಿತ್ತು. ನಾವು  ಎಷ್ಟು ಬೇಡವೆಂದರೂ ಅವರು ಹುಡುಗನ ಮೂಲಕ ಮಾಡಿಸಿ ಕೊಟ್ಟ ಬೋರ್ನ್ವಿಟಾ ಕುಡಿದು ವಿದಾಯ ಹೇಳಿದೆವು. ಅಂಗಳದಲ್ಲಿ ಗಾಢಾಂಧಕಾರ, ಸುರಿಯುವ ಮಳೆ. ಗದಗದ ಹುಡುಗ, ನಮಗೆ ಜೀಪಿನವರೆಗೆ ದಾರಿ ಬೆಳಗಲೆಂದೇ ಟಾರ್ಚ್ ಹಿಡಿದು ಹೊರಗೇನೋ ಬಂದ. ಆದರೆ ಬಯಲು ಸೀಮೆಯಾತ ಮಳೆ, ಮಲೆಗಳ ಕೊಂಪೆಯ ಮೇಲೆ ಕತ್ತಲಲ್ಲಿ ಆನೆಭಯ ಸೇರಿ ಕಂಗಾಲಾಗಿದ್ದ. ಆತ ನಮ್ಮ ಕಾಲಿನ ನೇರಕ್ಕಿಂತಲೂ ಇಲ್ಲದ ಆನೆ ಹುಡುಕುತ್ತ ಸುತ್ತಣ ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಟಾರ್ಚ್ ಬೆಳಗಿದ್ದೇ ಹೆಚ್ಚು! ಪಾಪ, ನಾವು ಜೀಪ್ ಹೊರಡಿಸುವ ಮೊದಲೇ ಕೆಸರಂಗಳ ಹಾರಿ, ಮನೆ ಬಾಗಿಲು ದಡಾರ್ ಮಾಡಿರಬೇಕು. ಕಾಡಿನಲ್ಲೂ ನಮಗೆ ಆನೆ ಸಿಗಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ತಾನು ನೆಚ್ಚಿದ ಕರ್ತವ್ಯ, ವೃತ್ತಿ, ಹಿರಿಯರು, ಗುರು (ರಾಮಚಂದ್ರಾಪುರ ಮಠಾಧಿಪರು) ಮೊದಲಾದವುಗಳನ್ನು ಭಕ್ತಿಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ನಡೆಸಿದ ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯನವರ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ ಗಜಸದೃಶವೇ ಅಲ್ಲವೇ!

ಸುಳ್ಯದ ಸುರಭಿಯಲ್ಲಿ ಊಟ ಮಾಡಿ, ಹತ್ತೂವರೆ ಗಂಟೆಯ ಸುಮಾರಿಗೆ ಮಂಗಳೂರು, ಮನೆ ಸೇರಿದೆವು. ನಿರೀಕ್ಷೆಯಂತೆ ಘಟ್ಟದೆತ್ತರದ ಭಗ್ತಿ, ಅಲ್ಲಿನ ಏಕಾಂಗೀ ಜೀವನಯಾಪನೆ ಕಾಣದಿದ್ದರೂ ಜೀವನಮೌಲ್ಯಗಳ ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ ವೆಂಕಟ್ರಾಮಯ್ಯನವರ ಏಕಾಂಗೀ ಸಾಹಸ ನಮ್ಮ ಪ್ರಯಾಣವನ್ನು ಸಾರ್ಥಕಗೊಳಿಸಿತ್ತು.